De ethiek van Big Data en AI: verleiding en angst

De praktijk van de gewone ethiek: goed of fout?

Ethiek houdt zich in de praktijk bezig met vraagstukken als:

• Wat is goed of fout handelen en waar liggen precies de grenzen?
• Hoe komen we tot nieuwe denkkaders omtrent goed of fout?
• Hoe kunnen mensen vanuit ethisch ontwikkelde kaders het beste samenleven?

Het denken hierover en het komen tot nieuwe ethiek bepaalt in onze en andere maatschappijen wat goed of fout is. Maar ook wat we als verdorven, moedig, rechtvaardig, laakbaar of normaal moeten beschouwen. Natuurlijk zijn ethische vraagstukken cultuurgebonden; sommige samenlevingen zien directheid als moedig, andere samenlevingen zien het als brutaalheid. Door de globalisering speelt dit vraagstuk meer dan ooit. Data gaat immers steeds vaker de landsgrenzen over. Wetgevers en wetenschappers zullen dit mee moeten nemen in de ontwikkeling van nieuwe ethische grenzen.

Toegepaste ethiek van Big Data

Naast de brede hoofdstroom van de (gewone) ethiek bestaat er ook toegepaste ethiek. Die werkt op een beperkter terrein, zoals medisch handelen, maar bijvoorbeeld ook zakelijk handelen en de toepassingen van ICT vallen hieronder. Juist deze laatste richting, ethiek binnen de ICT en dan met name het gebruik van Big Data, onderzoeken we in deze blog nader. We gaan kort in op aspecten van de persoonsbescherming en privacy rond het toepassen van data analytics.

Deze blog gaat verder in op verschillende manieren waarmee je het probleem kan oplossen. Daarbij gaan we ook in op de voor- en nadelen van die oplossingen. Tot slot reflecteert deze blog op de moeizame relatie tussen de ethiek en ICT-toepassingen. En de manieren om deze relatie te verbeteren en misbruik van computers (en informatie) tegen te gaan.

Big Data is verleidelijk

Big Data-systemen kennen feitelijk ongekende en onbegrensde mogelijkheden. Want de data en de te maken combinaties nemen in een ongelooflijk hoog tempo toe. Vooral de combinatie van de toepassing van machine learning, kunstmatige intelligentie en Big Data biedt ongekende mogelijkheden om voorspellingen te doen over iemands leven. Zoals alles in dit leven heeft ook Big Data een verleidelijke en een beangstigende kant.

Wij willen alles weten van de klant

De verleiding is groot om zo veel mogelijk informatie over mensen, machines en zaken te verzamelen. Een bedrijf wil het liefst alles weten van zijn klanten. Hoe beter het denken en het gedrag van de klanten in kaart is gebracht en bekend is, des te beter kan een bedrijf producten op maat maken. Bedrijven die op deze gestructureerde manier te werk gaan, zijn logischerwijs succesvoller in het verkrijgen en behouden van een voorkeurspositie bij de klant. Het is vaak de enige manier om de concurrent af te troeven.

Gooi je geld niet in een bodemloze put

De angst bestaat dat als je als bedrijf niet investeert in Big Data, je klanten je bedrijf langzaamaan vergeten. Het bedrijf raakt zo in de vergetelheid. Maar ook bestaat het schrikbeeld dat investeren in Big Data gelijk staat aan geld in een bodemloze put gooien. Het rendement blijft uit. Hoeveel bedrijven zijn er niet die een datalake aanleggen omdat ze gewoon niet achter willen blijven?

Wat vindt de klant?

Aan de andere kant van het spectrum vinden klanten het niet prettig dat bedrijven zomaar de beschikking krijgen over hun persoonlijke gegevens. Het is niet zo vreemd dat de roep om bescherming van onze privacy de laatste jaren alleen maar vaker en luider klinkt. Tegelijkertijd wil de klant wel gebruik kunnen maken van persoonlijke aanbiedingen en kortingen op veel gebruikte en gekochte producten. Daar zit dus een spanningsveld. PSD2 bijvoorbeeld is een nieuwe betaalwet in Europa. Deze regelgeving moet ervoor zorgen dat je als klant meer vrijheid krijgt om je financiën te beheren. Zo kun je ervoor kiezen om je betaalgegevens met andere bedrijven te delen om bijvoorbeeld sneller in een webshop te betalen. Als je dit wilt natuurlijk.

het Big Data boek 'De intelligente, datagedreven organisatie' Ethiek heeft structuur nodig en die vind je in dit unieke Big Data boek. De auteur neemt je mee in alle belangrijke trends, bedrijfsmatige, organisatorische en technische facetten van Big Data, BI en artificial intelligence. Meer dan 160 illustraties en praktijkvoorbeelden helpen je om grip te krijgen op de toepassing en invoering van Big Data analytics in jouw organisatie. bekijk het Big Data boek 'De intelligente, datagedreven organisatie'

De infiltratie van Big Data in ons leven

Big Data infiltreert langzaam ons hele leven. Of we dit willen of niet. Het gebruik van Big Data betekent dat (een deel van) onze persoonlijke gegevens, gevoelens en ideeën toegankelijk worden voor veel anderen en onbekenden. Wie dit niet wil, stelt zich buiten de maatschappij en buiten de moderne wereld. Dit betekent dat de discussie omtrent de mogelijkheden van Big Data in relatie tot het moreel juiste gebruik ervan hoe dan ook gevoerd moet worden.

Big data is here to stay

Big Data is here to stay en zal zich alleen nog maar uitbreiden. We zullen moeten accepteren dat iedereen, of eigenlijk niemand in het bijzonder, informatie over ons kan krijgen. Mensen die wij niet kennen en aan wie we zelf waarschijnlijk niets over onszelf zouden vertellen, een niet-natuurlijk persoon, iedereen kan wroeten in ons privéleven. De coronapaspoorten hebben dit wel duidelijk gemaakt.

Wie dit niet wil, stelt zich buiten de maatschappij en buiten de moderne wereld.

De discussie zou dan ook niet meer moeten gaan over de vraag óf we gebruik willen maken van Big Data. Eerder moeten we nadenken hóe we willen omgaan met de uitwassen die Big Data potentieel met zich meebrengt. Anders gezegd, wat is de ethiek van de Big Data?

Hoe ga je ethisch verantwoord om met Big Data?

Ethisch verantwoorde oplossingen zijn vaak lastig te vinden. Maar ze zijn wel degelijk noodzakelijk wil deze wereld niet in een Brave New World veranderen. De Brave New World verwijst naar de beroemde roman van Aldous Huxley over een totalitaire maatschappij. De vraag is dan ook waar we deze ethisch verantwoorde oplossingen kunnen vinden.

Van de techniek valt geen ethiek te verwachten

Van Big Data en de technieken hoeven we geen ethiek te verwachten. Informatie heeft geen ethiek en kent geen ethisch handelen. Dat kun je ook zeggen van alle technieken die gebruikt worden om Big Data te doorzoeken. Echter, zodra een techniek gebruikt gaat worden, dan is er iemand die daarover beslist heeft en iemand die die beslissing uitvoert. In beide gevallen gaat het om personen. En die hebben natuurlijk wel degelijk een ethisch bewustzijn en bovendien zijn ze in staat tot ethische reflecties.

Echter, in veel gevallen beroepen personen zich op het feit dat hun bedrijf, feitelijk een niet-natuurlijk persoon, opdracht geeft om zekere handelingen uit te voeren. Toch verschaft dat een persoon nooit een excuus om zich te verschuilen achter een façade van bedrijfspolitiek: “stelen in opdracht” blijft stelen.

Maar de oplossing kan je ook vinden door de redenering rond ethiek en Big Data om te draaien. Vaak wordt ervan uitgegaan dat Big Data gebruikt wordt om mij als burger te exploiteren. Een andere aanpak zou zijn dat Big Data wordt gebruikt om mij iets over mijzelf te leren.

Volg onze 3-daagse Big Data training Tijdens de Big Data training maak je in 3 intensieve dagen kennis met Big Data toepassingen, machine learning algoritmes, textmining, data mining, het ontwikkelen van een business case, de risico's & valkuilen, en natuurlijk privacy & big data ethiek. Naast de theoretische kaders en modellen oefen je met het opzetten en ontwikkelen van Big Data toepassingen in R en Python.bekijk de Big Data Analytics opleiding

Big Data maakt ons onderbewuste zichtbaar

Door ons surfgedrag of koopgedrag in kaart te brengen en daar allerlei correlaties in aan te brengen, maakt Big Data ons onderbewuste zichtbaar. Van deze correlaties zijn we onszelf zelden bewust. Kennis van deze onbewuste verlangens is een zeer effectieve grondstof voor reclamedoeleinden. Hoe onbewuster het gedrag is dat we vertonen, hoe eenvoudiger wij te beïnvloeden zijn. De morele vraag die we bij Big Data moeten stellen is dus:

Mogen we het onbewuste zodanig beïnvloeden dat we klanten ertoe bewegen dat ze doen wat wij willen?

Menig bedrijf zal hier onomwonden “Ja” op antwoorden. Veel klanten zullen echter vanuit persoonlijke motieven “Nee” antwoorden. Merkwaardig eigenlijk dat de mensen bij die bedrijven menen dat ze de klant wel kunnen aandoen, waarvan ze zelf zeker niet willen dat een ander hen dat aandoet.

De gewetensvraag die deze mensen zouden moeten stellen is: vinden mensen, onze klanten, het prettig om onbewust beïnvloed te worden? Zouden ze het niet prettiger vinden om bewust voor een bepaald product te kiezen? En als ze die laatste vraag met “Ja” beantwoorden, hoe help je je klant dan met Big Data om tot deze bewuste keuze te kunnen komen?

Ontdek de correlaties tussen schijnbaar losstaande gebeurtenissen

Big Data kan inzicht geven in allerlei verschillende correlaties tussen schijnbaar losstaande gebeurtenissen. De werkelijke kracht van Big Data zou kunnen zijn:

• het in kaart brengen van deze losstaande gebeurtenissen
• samen met de klant de correlaties daartussen te vinden
• en dan samen achter het waarom van deze correlaties komen

Door met de klant op zoek te gaan naar zijn werkelijke wensen, kan hij bewust een keuze maken in zijn volgende stap. Hij is daarmee veel meer geholpen dan met het oprakelen van onbewuste verlangens. De vraag die daar achteraan komt, is hoe iedere klant (of persoon, burger, mens) zo geschoold kan worden dat deze aanpak werkt.

Ethiek blijft mensenwerk

Ethiek in relatie tot computergebruik is en blijft mensenwerk omdat ethiek nu eenmaal mensenwerk is. Helaas hebben wij mensen daarvoor regels nodig. Zoals Plato, één van de grootste filosofen uit de Westerse filosofie, ooit zei:

Mensen die het goede doen, hebben geen wetten nodig en slechte mensen doen alles om wetten te omzeilen.

Dit betekent dat ethisch handelen altijd van mensen en omstandigheden blijft afhangen.

Plato is actueler dan ooit

Wie de berichten over hackers, virussen en malware volgt, kan zich afvragen hoeveel computergebruikers er zijn die deze geboden kennen én ook daadwerkelijk toepassen. Waarschijnlijk is de opmerking van Plato ook van toepassing op deze codes, waarmee een uitspraak die meer dan 2.300 jaar oud is nog steeds bijzonder actueel is…